I. Plac

Kiedy w chwili kryzysu świata stanąłeś na tym placu sam, by modlić się za świat cały. Dziś, na tym samym placu, świat cały stanął wokół ciebie, by ci towarzyszyć „Pielgrzymie nadziei” modląc się za ciebie i prosząc o twoje wstawiennictwo.

Dziś w Niedzielę Miłosierdzia (27.04.2025) możemy jeszcze na chwilę zatrzymać na wydarzeniach ostatnich dni. Śmierć papieża Franciszka na pewno poruszyła cały świat. Może w pewien sposób już była oczekiwana widząc ostatnie zmagania zdrowotne papieża. Mimo to wciąż ta, jak i każda inna, śmierć jest zaskoczeniem.

Papież Franciszek, 266. papież Kościoła Katolickiego, zmarł 21 kwietnia 2025 roku o godzinie 7:35 w Domu Świętej Marty w Watykanie, w wieku 88 lat. Podano kilka ostatecznych przyczyn jego śmierci. Jego pogrzeb, który odbył się 26 kwietnia 2025 roku, był wydarzeniem o znaczeniu globalnym, odzwierciedlającym jego wyjątkowy pontyfikat i wpływ na Kościół oraz świat.

Pogrzeb papieża Franciszka rozpoczął się o godzinie 10:00 na Placu Świętego Piotra w Watykanie, gdzie zgromadzono się, by pożegnać „papieża pośród ludzi”. Mszy świętej przewodniczył kardynał Giovanni Battista Re, dziekan Kolegium Kardynalskiego. W homilii kardynał Re podkreślił bezgraniczne poświęcenie Franciszka dla najuboższych, wykluczonych i zmarginalizowanych, nazywając go pasterzem bliskim ludowi. Uroczystość celebrowano po łacinie, z elementami obrządków wschodnich Kościołów katolickich, takich jak ormiański i greckokatolicki, co było wyrazem ekumenicznego ducha papieża.

Na Placu Świętego Piotra zebrało się około 250 tysięcy wiernych, w tym 170 oficjalnych delegacji z całego świata. Obecni byli przywódcy państw, m.in. prezydent Polski Andrzej Duda, prezydent USA Donald Trump, prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski, prezydent Francji Emmanuel Macron, prezydent Argentyny Javier Milei oraz brytyjski premier Keir Starmer. Wśród uczestników znaleźli się także migranci, bezdomni i osoby transpłciowe, które Franciszek nazywał „ulubionymi dziećmi”, co odzwierciedlało jego misję otwartości Kościoła na wszystkich.

Po mszy trumna z ciałem papieża została przewieziona do Bazyliki Matki Bożej Większej, gdzie odbyła się prywatna ceremonia pochówku. Zgodnie z wolą Franciszka, został pochowany w skromnym grobie z marmurową płytą z napisem „Franciscus” i reprodukcją krzyża, który nosił na piersi. Był to pierwszy papież od ponad 120 lat pochowany poza Watykanem, co podkreślało jego pragnienie prostoty i bliskości z ludem.

Atmosfera pogrzebu, choć podniosła, nie była wyłącznie żałobna. Reporterzy obecni w Watykanie zauważyli, że wśród młodych pielgrzymów panowała radość i wdzięczność za życie Franciszka, co kontrastowało z tradycyjnym smutkiem. Szczególnie wzruszające były momenty pod Bazyliką Matki Bożej Większej, gdzie tłumy klaskały i witały trumnę papieża, dziękując za jego pontyfikat.

II. Refleksja nad Życiem Papieża Franciszka

Papież Franciszek, urodzony jako Jorge Mario Bergoglio w Buenos Aires, był pierwszym papieżem z Ameryki Południowej, pierwszym jezuitą i pierwszym zakonnikiem na Stolicy Piotrowej. Jego 12-letni pontyfikat (2013–2025) był okresem głębokich reform i odnowy Kościoła, naznaczonym prostotą, miłosierdziem i troską o peryferie społeczeństwa.

Pasterz Ubogich i Reformator

Franciszek od początku pontyfikatu odrzucił przepych, wybierając skromne życie w Domu Świętej Marty zamiast apartamentów papieskich. Jego decyzja o pochówku w Bazylice Matki Bożej Większej, z dala od watykańskich grot, była symbolem tej postawy. Wprowadził zmiany w ceremoniach pogrzebowych, eliminując nadmierne rytuały, takie jak wystawianie ciała na katafalku czy używanie trzech trumien, co odzwierciedlało jego wizję Kościoła prostego i bliskiego ludziom.

Jego nauczanie koncentrowało się na miłosierdziu, ekologii (encyklika Laudato Si’), dialogu międzyreligijnym i otwartości na wykluczonych. Spotykał się z migrantami, więźniami, osobami transpłciowymi i bezdomnymi, burząc stereotypy i wzywając Kościół do bycia „szpitalem polowym” dla zranionych. Był orędownikiem synodalności, promując dialog i wspólne podejmowanie decyzji w Kościele, co jednak niejednokrotnie budziło kontrowersje.

Wyzwania i Kontrowersje

Franciszek nie unikał trudnych tematów. Jego krytyka konsumpcjonizmu, nierówności społecznych i obojętności wobec cierpienia zyskała mu zarówno zwolenników, jak i przeciwników.

Mimo to Franciszek pozostał symbolem nadziei, szczególnie dla młodych, którzy tłumnie przybyli na jego pogrzeb, modląc się i śpiewając na ulicach Rzymu.

Dziedzictwo

Papież Franciszek pozostawił Kościół w stanie fermentu – bardziej otwartym, ale też spolaryzowanym. Jego wizja Kościoła jako miejsca dla wszystkich, gdzie dialog i miłosierdzie są priorytetami, zainspirowała miliony. Obecność tylu młodych na pogrzebie świadczy o wyjątkowości Franciszka, który „kochał życie i zarazem poświęcał się bezgranicznie”. Jego grób w Bazylice Matki Bożej Większej, otwarty dla wiernych od 27 kwietnia 2025 roku, od razu stał się miejscem pielgrzymek, symbolem jego bliskości z ludem.

Franciszek może wydawał się samotnym reformatorem stojącym, tak symbolicznie, sam na placu. Jednak na pewno znajdzie wielu, którzy pójdą za jego głosem. Jego życie i pontyfikat to przypomnienie, że prawdziwa zmiana wymaga odwagi, pokory i miłości – wartości, które uczyniły go jednym z najbardziej wpływowych papieży w historii.

III. Refleksja nad Duchowym Dziedzictwem Papieża Franciszka

Papież Franciszek, jako Jorge Mario Bergoglio, pozostawił po sobie głębokie duchowe dziedzictwo, które wykracza poza granice Kościoła Katolickiego, inspirując ludzi różnych wyznań i światopoglądów. Jego 12-letni pontyfikat (2013–2025) był naznaczony prostotą, miłosierdziem i odważnym wezwaniem do budowania Kościoła otwartego, empatycznego i zaangażowanego w problemy współczesnego świata. Jego cztery encykliki – Lumen Fidei (2013), Laudato Si’ (2015), Fratelli Tutti (2020) i Dilexit Nos (2024) – wraz z kluczowymi dokumentami, takimi jak bulle Misericordiae Vultus (2015) i Spes Non Confundit (2024) oraz adhortacje Evangelii Gaudium (2013) i Amoris Laetitia (2016), stanowią fundament jego nauczania. Refleksja nad tymi tekstami ukazuje, jak jego wizja wiary, miłosierdzia, ekologii, braterstwa, miłości Serca Jezusowego i nadziei kształtuje dziedzictwo, które pozostaje inspiracją dla Kościoła i ludzkości.

Wiara jako Światło Życia (Lumen Fidei)

Encyklika Lumen Fidei („Światło wiary”, 2013), choć częściowo oparta na pracy Benedykta XVI, nosi wyraźny ślad myśli Franciszka. Przedstawia wiarę jako światło, które oświeca drogę człowieka i prowadzi do pełni życia. Franciszek pisał: „Wiara nie jest światłem, które rozprasza wszystkie nasze ciemności, ale lampą, która prowadzi nasze kroki w nocy.” Podkreślał, że wiara jest doświadczeniem wspólnotowym, łączącym ludzi w poszukiwaniu prawdy i miłości.

Lumen Fidei stanowi fundament duchowego dziedzictwa Franciszka, ukazując wiarę jako relację z Bogiem i drugim człowiekiem. Jej przesłanie zapowiadało późniejsze wezwania do synodalności, dialogu i praktycznego przeżywania wiary, widoczne w jego gestach bliskości z wykluczonymi. W świecie naznaczonym sekularyzacją encyklika pozostaje wezwaniem do odnalezienia sensu w wierze przeżywanej we wspólnocie.

Miłosierdzie jako Fundament (Misericordiae Vultus)

Bulla Misericordiae Vultus (2015), ogłaszająca Nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia, jest kluczowym dokumentem nauczania Franciszka. Przedstawił miłosierdzie jako „bijące serce Ewangelii”, wzywając Kościół do bycia świadkiem Bożej miłości, która obejmuje wszystkich, zwłaszcza odrzuconych. Pisał: „Miłosierdzie jest drogą, która łączy Boga z człowiekiem, ponieważ otwiera serce na nadzieję bycia kochanym na zawsze, pomimo ograniczeń naszego grzechu.” Jego gesty – jak mycie nóg więźniom, uchodźcom czy osobom transpłciowym – były żywym świadectwem tej nauki.

Miłosierdzie przenika wszystkie encykliki Franciszka, od Lumen Fidei, gdzie wiara jest darem Bożej miłości, po Dilexit Nos, gdzie Serce Jezusa jest źródłem miłosierdzia. Duchowe dziedzictwo w tym zakresie to wezwanie do budowania Kościoła jako „szpitala polowego”, gotowego leczyć rany duchowe i materialne, co pozostaje siłą przemieniającą w świecie pełnym podziałów.

Kościół na Peryferiach (Evangelii Gaudium i Amoris Laetitia)

W adhortacji Evangelii Gaudium (2013) Franciszek nakreślił wizję Kościoła misyjnego, który wychodzi na peryferie – geograficzne i egzystencjalne. Pisał: „Wolę Kościół poturbowany, poraniony i brudny, ponieważ wyszedł na ulice, niż Kościół chory z powodu zamknięcia i wygody.” Ta wizja znalazła odzwierciedlenie w jego podróżach do miejsc naznaczonych ubóstwem, takich jak Lampedusa czy Bangui, oraz w dialogu z wykluczonymi – migrantami, więźniami czy osobami LGBT. W Amoris Laetitia (2016) rozwinął ideę duszpasterstwa opartego na towarzyszeniu, szczególnie wobec osób w trudnych sytuacjach rodzinnych.

Te dokumenty dopełniają nauczanie Franciszka, ukazując Kościół jako wspólnotę inkluzywną, która słucha i służy. Jego duchowe dziedzictwo w tym aspekcie to zachęta do porzucenia klerykalizmu i budowania Kościoła ubogiego dla ubogich, co zainspirowało ruchy oddolne, mimo kontrowersji wśród tradycjonalistów.

Ekologia i Troska o Wspólny Dom (Laudato Si’)

W encyklice Laudato Si’ (2015) Franciszek przedstawił wizję integralnej ekologii, łącząc troskę o środowisko z szacunkiem dla godności człowieka. Pisał: „Wszystko jest ze sobą powiązane, a my, ludzie, jesteśmy zjednoczeni jako bracia i siostry w cudownej pielgrzymce.” Podkreślał, że kryzys ekologiczny jest kryzysem moralnym, wynikającym z konsumpcjonizmu i obojętności wobec najuboższych. Wzywając do „nawrócenia ekologicznego”, nadał chrześcijaństwu uniwersalny wymiar.

Laudato Si’ zainspirowała katolików i świeckie ruchy ekologiczne, stając się jednym z najważniejszych głosów w debacie o przyszłości Ziemi. To dziedzictwo wzywa do życia w harmonii z naturą i ludźmi, co jest kluczowe w obliczu zmian klimatycznych i nierówności społecznych.

Braterstwo i Dialog (Fratelli Tutti)

W encyklice Fratelli Tutti (2020) Franciszek rozwinął ideę powszechnego braterstwa, wzywając do budowania świata opartego na solidarności i szacunku dla każdego człowieka. Pisał: „Marzę o świecie, który jest domem dla wszystkich, gdzie nikt nie jest wykluczony.” Encyklika, napisana w kontekście pandemii COVID-19, konfliktów i nierówności, promowała dialog międzyreligijny (np. Deklaracja z Abu Zabi [zwana także Dokumentem o Ludzkim Braterstwie dla Pokoju na Świecie i Współistnienia], 2019) oraz synodalność, czyniąc Kościół bardziej otwartym na głos świeckich.

Fratelli Tutti jest testamentem wiary Franciszka w dialog jako drogę do pokoju. W połączeniu z Lumen Fidei i Laudato Si’ ukazuje wizję świata, w którym braterstwo jest wyrazem Bożej miłości, inspirując do budowania mostów między ludźmi różnych kultur i religii.

Miłość Serca Jezusowego (Dilexit Nos)

Encyklika Dilexit Nos („On nas umiłował”, 2024) jest kulminacją duchowej refleksji Franciszka, skoncentrowaną na Najświętszym Sercu Jezusa jako źródle Bożej miłości i miłosierdzia. Opublikowana w 350. rocznicę pierwszych objawień Serca Jezusa świętej Małgorzacie Marii Alacoque, wzywa do kontemplacji miłości Chrystusa, która objawia się w Jego Sercu – symbolu współczucia, ofiary i bliskości z ludzkością. Franciszek pisał: „Serce Chrystusa jest miejscem, gdzie spotykamy Jego miłość, która nas przemienia i posyła do innych.” Podkreślał, że kult Serca Jezusowego to wezwanie do naśladowania Chrystusa w miłości do bliźnich, szczególnie najsłabszych.

Dilexit Nos łączy się z wcześniejszymi encyklikami, pogłębiając ich przesłanie: miłosierdzie z Misericordiae Vultus znajduje w Sercu Jezusa swoje źródło, braterstwo z Fratelli Tutti czerpie z miłości Chrystusa, a ekologia z Laudato Si’ jest wyrazem troski o świat stworzony przez Boga. Encyklika proponuje Serce Jezusa jako antidotum na obojętność i przemoc, czyniąc ją kluczowym elementem dziedzictwa Franciszka.

Nadzieja jako Droga Pielgrzymowania (Spes Non Confundit)

Bulla Spes Non Confundit („Nadzieja nie zawodzi”, 2024), ogłaszająca Rok Jubileuszowy 2025 pod hasłem „Pielgrzymi nadziei”, jest jednym z ostatnich dokumentów Franciszka, który uosabia jego wizję Kościoła jako wspólnoty w drodze. Franciszek pisał: „Nadzieja jest darem Bożym, który pozwala nam patrzeć w przyszłość z ufnością, nawet wśród trudności.” W bulli wzywał do odnowy duchowej, przebaczenia i solidarności, szczególnie wobec ubogich, migrantów i ofiar wojen. Jubileusz miał być czasem pielgrzymowania – zarówno dosłownego, do Rzymu i innych miejsc świętych, jak i duchowego, w głąb serca, by odnaleźć nadzieję w Bogu.

Spes Non Confundit łączy się z wcześniejszymi dokumentami, zwłaszcza z Fratelli Tutti i Dilexit Nos, gdzie nadzieja jest owocem braterstwa i miłości Chrystusa. Franciszek podkreślał, że nadzieja nie jest naiwnym optymizmem, lecz odwagą płynącą z wiary, która każe stawiać czoła wyzwaniom, takim jak konflikty, nierówności czy kryzys ekologiczny. To przesłanie, skierowane do świata naznaczonego niepewnością, czyni bullę integralną częścią jego dziedzictwa, wzywającą do bycia „pielgrzymami nadziei” w codziennym życiu.

Wyzwania i Inspiracja

Duchowe dziedzictwo Franciszka, zakorzenione w jego encyklikach – Lumen Fidei, Laudato Si’, Fratelli Tutti i Dilexit Nos – oraz wspierane przez Misericordiae Vultus, Spes Non Confundit, Evangelii Gaudium i Amoris Laetitia, jest inspirujące, ale i wymagające. Jego wizja wiary, miłosierdzia, ekologii, braterstwa, miłości Serca Jezusowego i nadziei daje siłę i nadzieję. Siła jego nauczania tkwi w umiejętności łączenia wierności Ewangelii z odważnym stawianiem pytań o współczesność. Jak pisał w Evangelii Gaudium: „Tradycja jest żywym strumieniem, a nie muzeum.”

Franciszek zostawił Kościołowi i światu przesłanie nadziei, które można streścić w słowach z Spes Non Confundit: „Nadzieja nie zawodzi, ponieważ miłość Boża została rozlana w naszych sercach.” Jego dokumenty są mapą drogową, wskazującą na wiarę jako światło, miłosierdzie jako drogę, ekologię jako odpowiedzialność, braterstwo jako cel, miłość Serca Jezusowego jako źródło i nadzieję jako siłę pielgrzymowania. Życie Franciszka, naznaczone prostotą i bliskością z ludem, jest zaproszeniem do autentycznej wiary, która wyraża się w miłości i służbie. Jego duchowe dziedzictwo pozostaje latarnią, inspirującą do budowania świata, w którym nikt nie jest pozostawiony sam sobie, a nadzieja prowadzi ku przyszłości pełnej Bożej miłości.

Tekst: ks. Zdzisław K. Huber SCJ

Grafika na podstawie transmisji wideo „Vatican Media”: ks. Zdzisław K. Huber SCJ